O dezorganizacji przywiązania mówimy gdy dziecko wytwarza więź do osoby, od której doświadcza przemocy. Mamy wtedy do czynienia z fundamentalną sprzecznością, która od samego zarania wbudowuje się w psychikę małego człowieka i określa jego kształtującą się osobowość.
Dziecko takie znajduje się w sytuacji bez wyjścia, całkowita zależność fizyczna i emocjonalna od opiekuna nie pozwala na ucieczkę.
Co to znaczy przywiązanie zdezorganizowane?
Dziecko nie wypracowuje sobie jakiegokolwiek spójnego i konsekwentnego wzorca regulowania emocji. Jego reakcje na obecność/nieobecność opiekuna są chaotyczne i niezrozumiałe dla otoczenia.
Dziecko jest zupełnie zdezorientowane, poszukuje bliskości matki/opiekuna w sposób nieuporządkowany, często zupełnie nieadekwatny do sytuacji.
Kiedy buduje się u dziecka taki wzorzec?
Zapytajmy może inaczej:
Kiedy u dziecka nie dochodzi do zbudowania określonego, konsekwentnego wzorca przywiązania?
Dezorganizacja w obszarze więzi następuje u dziecka gdy najbliższy opiekun, który dba i troszczy się o nie, stosuje wobec niego przemoc fizyczną lub psychiczną, wykorzystuje je czy też skrajnie zaniedbuje. Czyli ktoś, kto jest źródłem ciepła, pokarmu itd. jest jednocześnie źródłem zagrożenia i bólu.
Brak jakiejkolwiek organizacji przywiązania, chaos w tym zakresie i dezorientacja występuje też u dzieci, które w żaden sposób nie doświadczyły obecności opiekuna, do którego mogłyby się przywiązać…
Samopoczucie i zachowanie dziecka w reakcji na najbliższe otoczenie
Przemoc doznawana od najbliższych lub całkowity brak jakiegokolwiek stałego bliskiego opiekuna uniemożliwia dziecku postrzeganie dorosłego jako punktu odniesienia w swoim życiu emocjonalnym. Dziecko jest zdezorientowane. Szuka bezpiecznej przystani… ale okazuje się ona „jaskinią zbójców”…
Ponieważ dziecko nie jest w żaden sposób w stanie przewidzieć zagrożenia, nieustannie ma się na baczności. Żyje w stanie ciągłego bardzo silnego pobudzenia i całkowicie rozregulowanych emocji.
Zachowanie dziecka po czasowej nieobecności matki może np. wyglądać następująco:
dziecko szuka jej bliskości dziwacznie i chaotycznie. Gdy matka wraca i bierze je na ręce – jest oszołomione, zmieszane, zawstydzone… Na przykład patrzy wtedy w innym kierunku.
Chris Taylor, angielski psycholog, terapeuta, specjalista w zakresie rozwoju dziecka, w swej książce pt. „Zaburzenia przywiązania u dzieci i młodzieży” opisuje styl zdezorganizowany jako kontrolujący i niszczący:
Dziecko ma wewnętrzny model operacyjny siebie jako osoby potężnej, ale złej, a matka jawi mu się jako przerażająca i niedostępna.
Niektóre tego typu dzieci nie wypracowują żadnej strategii szukania bliskości.
Część zaś organizuje swoje zachowania w sposób, który stanowi pewną formę zamiany ról. Dziecko przejmuje kontrolę w relacji z matką. Dziecko z biegiem czasu zaczyna zachowywać się wrogo, agresywnie i władczo w stosunku do matki (i w ogóle do najbliższych opiekunów). Wchodząc z nią w interakcje, chce zmusić ją do uległości upokorzeniami lub sprawować nad nią agresywną kontrolę.
Te kontrolujące zachowania przenosi na grunt relacji z innymi dorosłymi (niszczenie)
Jakie zjawiska psychologiczne mogą wystąpić u dorosłej osoby, u której przeważa zdezorganizowany styl przywiązania?
- Dysocjacja (czyli fragmentacja, rozszczepienie psychiki)
- Dezorientacja w relacjach z innymi ludźmi
- Brak strategii radzenia sobie ze stresem
- Przeniesienie kontrolujących, agresywnych zachowań w stosunku do matki na grunt wszystkich związków i kontaktów z ludźmi
- Prowokowanie interakcji z innymi na drodze zmuszania ich do uległości poprzez upokarzanie ich i przemoc
- Brak możliwości znalezienia autentyzmu i dotarcia do swego prawdziwego JA
- Jedynym znanym sposobem wejścia w relację jest przemoc i zniszczenie.
- Bliskość budzi przerażenie.
Podsumowanie wszystkich czterech postów dot. stylów przywiązania
Więź bezpieczna to równowaga miedzy bliskością i autonomią. Zwrócenie się do rodzica w trudnej sytuacji emocjonalnej zwykle gwarantuje dziecku ratunek czy znaczącą poprawę samopoczucia.
W obu lękowych typach więzi wypracowane przez dziecko strategie radzenia sobie ze stresem i trudnymi emocjami również zmniejszają jego cierpienie – jednak skuteczność ich jest tylko doraźna, działają niejako objawowo („przeciwbólowo”).
W ambiwalentnym typie tą strategią jest rozpaczliwe zwracanie na siebie uwagi, a w unikającym – unikanie bliskości.
Zdezorganizowana więź to pułapka w dziecku. Żadna strategia radzenia sobie ze strachem, bólem i rozpaczą nie jest skuteczna ponieważ to rodzic stanowi źródło zagrożenia.