W zależności od historii i uwarunkowań tworzenia się więzi między dzieckiem a rodzicem lub opiekunem, wykształcić się mogą różne style przywiązania. Poznajmy pierwszy z nich.
Koncepcja stylu przywiązania
Koncepcję tę zaproponował w 1969 roku John Bowlby, brytyjski psychiatra i psychoanalityk, jeden
z najważniejszych psychologów XX wieku. Zdefiniował przywiązanie w dwóch wymiarach: interpersonalnym (emocjonalna więź pomiędzy dzieckiem a opiekunem, a także pomiędzy dorosłymi osobami) oraz intrapsychicznym (wewnętrznym). Wśród czterech, nazwanych i sklasyfikowanych przez niego stylów przywiązania, tylko jeden nazwany został bezpiecznym w odróżnieniu od pozostałych – pozabezpiecznych (lękowy, unikający, zdezorganizowany). Późniejsze badania kolejnych psychologów i psychiatrów wykazały m.in. powiązania między pozabezpiecznymi stylami przywiązania a zaburzeniami osobowości. Znaczenie zatem zdefiniowania tej tajemniczej przestrzeni, powstającej na bardzo wczesnym etapie życia (nawet
w okresie prenatlanym), czyli WIĘZI, jest niezaprzeczalnie ogromne. Jej zrozumienie ma doniosłe znaczenie w teorii wychowania, wyjaśnieniu zaburzeń emocjonalnych, a także szerzej – w zrozumieniu człowieka.
Jak funkcjonuje dziecko z bezpiecznym stylem przywiązania?
Dziecko w obecności osoby mu bliskiej czuje się bezpiecznie i odważa się poznawać otoczenie. W sytuacji stresowej spośród różnych osób w danej sytuacji wybierze bezpiecznego, bliskiego opiekuna i poprosi
go o pocieszenie: przyjdzie, przytuli się i uspokoi. Po to, by po jakimś czasie znów wyruszyć na eksplorację świata. Jeśli w trakcie tej eksploracji dziecko poczuje się zagubione, przestraszone, wówczas przyjdzie do bliskiego dorosłego i poprosi o pomoc. Ma pewność, że ją otrzyma i wie, że zawsze może o nią poprosić.
Dziecko w najzdrowszy możliwy sposób uczy się osiągania równowagi między bliskością a autonomią. Są okresy, kiedy większe znaczenie ma bliskość, są też takie, kiedy najważniejsza jest autonomia. Ostatecznie osiąga stan, w którym może czuć się bezpiecznie z jednym i z drugim.
W bezpiecznym stylu przywiązania dziecko wie, że może korzystać z bliskości opiekuna tyle, ile w danym momencie potrzebuje.
Jak dziecko postrzega siebie i świat?
Dziecko z takim stylem jest bezpośrednie, otwarcie komunikujące swoje emocje, jest empatyczne – potrafi uwzględnić perspektywę drugiej strony. Negatywne emocje, które odczuwa, są krótkotrwałe i najczęściej sygnalizują frustrację lub konflikt (realny, dziejący się). U takiego dziecka dominują uczucia pozytywne. Dzieci z bezpiecznym stylem przywiązania dość łatwo nawiązują relacje z rówieśnikami.
Obraz siebie: jako kompetentnych, wartościowych, wartych uwagi i miłości.
Obraz innych: jako ciepłych, wspierających, godnych zaufania. Obdarzają ich szacunkiem i sympatią.
Emocje: czują się dobrze w bliskim związku, nie obawiają się zależności ani bycia samemu.
Rodzic: ciepły, wrażliwy, opiekuńczy i pomocny.
Charakterystyka wzorców przywiązania wg klasyfikacji Bartholomew i Horowitz.
Kim jest dorosły, który wyrasta z takiego dziecka?
Dorosły, który poznał i doświadczył w dzieciństwie bezpiecznego stylu przywiązania, potrafi akceptować wszystkie swoje emocje, zarówno przyjemne, jak i trudne. Radzi sobie z napięciem i stresem, potrafi interpretować, rozumieć własne stany emocjonalne. Taki dorosły się nie boi: komunikowania własnych uczuć innym, odrzucenia przez innych, bliskości z kimś, kto przeżywa coś trudnego.
Słoń – siła ukryta wewnątrz
Agnieszka Stein, psycholog dziecięcy, zestawiła style przywiązania z postaciami zwierzęcymi. Bezpieczny styl przywiązania to słoń. To symbol siły ukrytej wewnątrz. Jego siła nie przeszkadza mu w nawiązywaniu kontaktów z innymi. Kiedy potrzebuje – działa niezależnie, ale ma także własne stado, bliskie osoby, wśród których czuje się bezpiecznie i które zawsze może poprosić o pomoc, wiedząc że ją otrzyma.
Jeśli Twoje dziecko lub dziecko które znasz, czy którym się opiekujesz funkcjonuje w opisany wyżej sposób, to znaczy że ma utrwalony najlepszy możliwy wzorzec przywiązania.
W kolejnych artykułach zajmiemy się stylami pozabezpiecznymi, doszukując się także przyczyn ich ukształtowania. Zapraszamy do śledzenia naszego bloga, a także do dzielenia się własnymi spostrzeżeniami, uwagami, pytaniami.
Bibliografia
- Ewa Budzyńska: Rodzinne więzi: dane, zadane, odrzucane? Socjologiczne refleksje nad przemianami rodziny współczesnej, w: U. Swadźba, B. Pactwa, M. Żak (red.): Praca – więź – integracja: wyzwania w życiu jednostki i społeczeństwa: monografia poświęcona pamięci prof. zw. dr. hab. Władysława Jachera, T. 2, Wartości i więzi społeczne, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2015.
- Sławomir Cudak: Znaczenie więzi emocjonalnych w rodzinie dla prawidłowego funkcjonowania dzieci, Pedagogika Rodziny 2/4, 2012, Muzeum Historii Polski.
- Leon Dyczewski: Więź między pokoleniami w rodzinie, Lublin, Towarzystwo Naukowe KUL, 2002.
- Grzegorz Iniewicz: Zaburzenia emocjonalne u dzieci i młodzieży z perspektywy teorii przywiązania, Psychiatria Polska, 42 (5), 2008.
- Prof. dr hab. med. Irena Namysłowska: Zaburzenia przywiązania, Wydawnictwo Medical Tribune Polska Sp. z o.o., Warszawski Ośrodek Psychoterapii i Psychiatrii, https://podyplomie.pl/psychiatria/16808,zaburzenia-przywiazania.
- Arthur S. Reber, Emily Reber: Słownik Psychologii, Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa 2005.
- Agnieszka Stein: O przywiązaniu. Jak budować bezpieczną więź z dzieckiem, Serwis internetowy „Dzieci są ważne”, https://dziecisawazne.pl/style-przywiazania/.
Autorka: Mariola Popiołek
Projekt „Więzi od Nowa – Powrót” realizowany jest przez Fundację Wsparcia i Rozwoju Rodziny „Zielone Wzgórze” w partnerstwie z Uniwersytetem Łódzkim, dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.