Więź jest wielką siłą, która buduje się bardzo wcześnie (już w okresie prenatalnym) i ma wpływ na całe późniejsze życie człowieka. Na czym polega? Co to są style przywiązania? Zapraszamy do bliższego poznania tych niezwykłych zagadnień.
Czym jest więź?
Istnieje bardzo wiele odpowiedzi na zadane wyżej pytanie – zjawisko więzi jest nadal przedmiotem badań naukowców i specjalistów: socjologów, psychologów, pedagogów, etc.
W „Słowniku psychologicznym” Artura Rebera czytamy:
„Więź to emocjonalny związek pomiędzy osobami.”
Więzi społeczne
Istnieją 3 typy więzi społecznych:
- naturalne – podstawą powiązań jest wspólne pochodzenie, pokrewieństwo, np. rodzina;
- zrzeszeniowe – tworzone są dobrowolnie przez ludzi, którzy decydują się wstąpić np. do związków, organizacji, stowarzyszeń;
- stanowione – narzucone są z zewnątrz lub ustanawiane siłą, np. więzienie.
Więź rodzinna jest zatem specyficznym typem więzi społecznej, tworzącej się i funkcjonującej
w rodzinie.
To rodzaj siły (bardzo trudnej do zmierzenia, zbadania, jednoznacznego określenia) przyciągającej członków rodziny do siebie nawzajem, wiążącej ich ze sobą. Skąd się bierze podobna siła? Jej źródeł możemy szukać w: związku małżeńskim, świadomości związków genetycznych, przeżyć emocjonalnych, stosunków zależności, współdziałania, czynnikach prawnych, religijnych i obyczajowych, a także w podobnych postawach członków rodziny wobec uwarunkowań społecznych, kulturowych i gospodarczych, w jakich żyje dana rodzina (Leon Dyczewski, filozof i socjolog).
Więzi w rodzinie
Jakiego rodzaju więzi tworzą się w rodzinie?
- więź osobowa – emocjonalne związki pomiędzy członkami rodziny, a także specyficzny, własny świat, który tworzy rodzina,
- więź strukturalno-przedmiotowa – stosunki pomiędzy członkami rodziny w powiązaniu
z pełnionymi rolami społecznymi, w oparciu o materialne ramy domu, - więź kulturowa – postawy wobec wartości, norm i wzorów zachowań.
Każdy z wymienionych trzech typów więzi rodzinnej jest bardzo ważny dla trwania i rozwoju rodziny jako całości oraz dla rozwoju każdego z jej członków. Najważniejsza jednak jest więź osobowa.
Więź emocjonalna z dzieckiem
Od jakości relacji dziecka z rodzicem zależy w największej mierze późniejsze funkcjonowanie dorosłego człowieka. Stosunki z mamą, tatą albo innym bliskim dorosłym są kluczowe w kontekście emocjonalnego dla prawidłowego rozwoju osobowości dziecka. Ogromne zatem znaczenie mają prawidłowe więzi pomiędzy dzieckiem a rodzicami. Każde zaburzenia tych więzi ujemnie wpływają na kształtującą się psychikę dziecka
i powodują późniejsze zaburzenia w jego zachowaniu się.
Więź emocjonalna pojawia się już w bardzo wczesnym stadium rozwoju dziecka. W zależności od rodzaju zachowania i sposobu traktowania dziecka przez rodzica, tworzą się różne style przywiązania.
Style przywiązania
Jedna z głównych twórczyń teorii przywiązania, amerykańsko-kanadyjska psycholożka rozwoju człowieka Mary Ainsworth, na podstawie wieloletnich badań opracowała koncepcję stylów przywiązania się u dzieci.
Małe dziecko z jednej strony potrzebuje poczucia bezpieczeństwa – uzyskuje je w bliskości z opiekunem. Z drugiej zaś strony bardzo potrzebuje poznawać, eksplorować świat – czyniąc to wkracza w krainę samodzielności. Potrzeby te zależą wzajemnie od siebie. W sytuacjach, kiedy dziecko poznaje świat, eksploruje go – musi oddalić się od opiekuna. To oddalenie spowoduje w końcu, że potrzeba bliskości i bezpieczeństwa stanie się silniejsza. Wówczas dziecko wróci do opiekuna, zaspokoi potrzebę bliskości i po pewnym czasie potrzeba samodzielności znów wróci.
W zależności od równowagi pomiędzy bliskością a autonomią (samodzielnością), zaspokajaniem potrzeby bezpieczeństwa i eksploracji, mogą się wytworzyć cztery style przywiązania (w kontekście konkretnej relacji, z konkretną osobą). Nie zawsze zachowanie dziecka można określić tylko jednym ze stylów – bardzo duże znaczenie ma wiek dziecka.
Bezpieczny styl przywiązania
Dziecko postrzega swojego rodzica jako osobę bezpieczną, dostępną, uspokaja się wzięte na ręce, żywo reaguje, gdy rodzic wraca po nieobecności, tuli się, wycisza. Mama jest wówczas bezpieczną bazą, do której zawsze może wrócić. Dziecko reaguje stresem na separację od matki, ale cieszy się, gdy ona powraca.
Unikający styl przywiązania
Dziecko odbiera rodzica jako osobę nie zawsze dostępną, podczas jego nieobecności doświadcza bardzo silnego stresu, rozłąka jest ogromnym przeżyciem. Dziecko ma poczucie odrzucenia przez matkę, dlatego też po jej powrocie nie szuka z nią kontaktu, nie ufa jej i nie chce same radzić sobie z trudnościami.
Lękowy styl przywiązania
Dziecko jest rozdarte, bierne i smutne, a zarazem złości się, potrafi krzyczeć, trudno je uspokoić. Często reaguje nadmiernym stresem na zniknięcie matki, a jednocześnie okazuje złość i gniew, kiedy wraca. Jest zalęknione, płaczliwe i niezdolne do samodzielnej zabawy.
Dziecko o lękowym stylu przywiązania czuje się bezpiecznie jedynie wówczas, kiedy opiekun jest tuż obok. Gdy bliski dorosły znika z pola widzenia, odczuwa ono przerażenie, uspokaja się dzięki powrotowi dorosłego.
Zdezorganizowany styl przywiązania
Dziecko tworzy więź z osobą, od której doświadcza przemocy, zaniedbywania, utraty rodzica.. Dziecko wówczas poszukuje bliskości matki w sposób chaotyczny, nieadekwatny. Jest niezwykle wyczulone na emocje rodzica, przejmuje nad nim opiekę, oferuje mu pocieszenie. Matka staje się pewnego rodzaju zagrożeniem dla dziecka (przemoc, zaniedbanie) i nie jest bezpieczną przystanią.
Korygowanie stylu przywiązania
Styl przywiązania w znacznym stopniu determinuje dalsze sposoby nawiązywania relacji dziecka z innymi osobami, dlatego tak ważne jest, aby budować od samego początku bezpieczny styl przywiązania. Jeżeli jednak tak się nie stanie, istnieje szansa, że poprzez różnego rodzaju doświadczenia korygujące, ma szansę nauczyć się budować trwałe, bezpieczne relacje i związki z innymi ludźmi.
W najbliższych miesiącach przyjrzymy się dokładniej każdemu z czterech stylów przywiązania. Zapraszamy do śledzenia wpisów na blogu, zadawania pytań, dzielenia się własnymi doświadczeniami i obserwacjami.
Bibliografia
- Ewa Budzyńska: Rodzinne więzi: dane, zadane, odrzucane? Socjologiczne refleksje nad przemianami rodziny współczesnej, w: U. Swadźba, B. Pactwa, M. Żak (red.): Praca – więź – integracja: wyzwania w życiu jednostki i społeczeństwa: monografia poświęcona pamięci prof. zw. dr. hab. Władysława Jachera, T. 2, Wartości i więzi społeczne, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2015.
- Sławomir Cudak: Znaczenie więzi emocjonalnych w rodzinie dla prawidłowego funkcjonowania dzieci, Pedagogika Rodziny 2/4, 2012, Muzeum Historii Polski.
- Leon Dyczewski: Więź między pokoleniami w rodzinie, Lublin. Towarzystwo Naukowe KUL, 2002.
- Prof. dr hab. med. Irena Namysłowska: Zaburzenia przywiązania, Wydawnictwo Medical Tribune Polska Sp. z o.o., Warszawski Ośrodek Psychoterapii i Psychiatrii, https://podyplomie.pl/psychiatria/16808,zaburzenia-przywiazania.
- Arthur S. Reber, Emily Reber: Słownik Psychologii, Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa 2005.
Autorka: Mariola Popiołek
Projekt „Więzi od Nowa – Powrót” realizowany jest przez Fundację Wsparcia i Rozwoju Rodziny „Zielone Wzgórze” w partnerstwie z Uniwersytetem Łódzkim, dofinansowany ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.